Πριν λίγες μέρες και με αφορμή το νομοσχέδιο για την συνεπιμέλεια, ο Υπουργός Δικαιοσύνης διατύπωσε δημόσια την άποψη ότι τα παιδιά που μεγαλώνουν με την φυσική παρουσία και των δυο φύλων και των δυο γονέων έχουν λιγότερα ψυχολογικά προβλήματα και μεγαλώνουν πιο «φυσιολογικά» (τα εισαγωγικά τοποθετούνται από την γράφουσα). Η άποψη αυτή μπορεί να αποτελέσει αφορμή για πολλές και διαφορετικές συζητήσεις (π.χ. για την συνεπεμέλεια, πώς την εισηγούνται, αν και πώς εξασφαλίζονται προϋποθέσεις για την επιτυχία της, για τους μόνους γονείς κλπ). Θα ήθελα μέσα από αυτή τη σελίδα και δουλεύοντας με ανθρώπους που προσπαθούν να γίνουν γονείς, να μιλήσω για τα επιστημονικά δεδομένα που διαθέτουμε τις τελευταίες δεκαετίες όσον αφορά τις οικογένειες και τα παιδιά ΛΟΑΤΚΙ+ ζευγαριών.
Αρχικά θα ήθελα σύντομα να αναφερθώ σε κάποιες ιατρικές πτυχές του θέματος: οι λεσβίες ή μόνες γυναίκες μπορούν να αποκτήσουν παιδί μέσα από την διαδικασία της χρήσης δότη σπέρματος και την σπερματέγχυση ή την εξωσωματική γονιμοποίηση. Για τους gay άνδρες ή μόνους άνδρες είναι πιο περίπλοκη η διαδικασία καθώς, εκτός από την δωρεά ωαρίου, απαιτείται και μια παρένθετη μητέρα. Τα τρανς ζευγάρια έχουν δυνατότητες θεραπείας γονιμότητας παρόμοιες με αυτές των ετερόφυλων ζευγαριών. Αυτό που είναι διαφορετικό είναι ότι τα τρανς ζευγάρια μπορεί να έρθουν αντιμέτωπα με περισσότερες διακρίσεις και στίγμα σε βάρος τους κατά τη θεραπεία από τους «ειδικούς», καθώς και με την επίδραση που πιθανά είχαν στην αναπαραγωγική τους ικανότητα οι αλλαγές που έγιναν κατά την φυλομετάβαση.
Ιστορικά, η ομοφυλοφιλία και η δημιουργία οικογένειας αποτελούν ασύμβατες έννοιες και πρακτικές. Οι ΛΟΑΤΚΙ γονείς στο παρελθόν είχαν παιδιά μέσα σε σχέσεις ή γάμους όπου συνήθως έκαναν το δικό τους coming out μετά τη διάλυση της σχέσης. Τα τελευταία χρόνια επιλέγουν όλο και περισσότερα ΛΟΑΤΚΙ ζευγάρια να δημιουργήσουν την δική τους οικογένεια καθώς κερδίζουν σταδιακά περισσότερα νομικά δικαιώματα και περισσότερη αποδοχή. Ενδεικτικά αναφέρω ότι το 2006 το American Society of Reproductive Medicine (ASRM) και η Επιτροπή Ηθικής υποστήριξαν ότι «Δεν υφίσταται κανένα ηθικό επιχείρημα για την άρνηση πρόσβασης στις υπηρεσίες γονιμότητας που έχουν ως αφετηρία την οικογενειακή κατάσταση ή τον σεξουαλικό προσανατολισμό» καθώς δεν σχετίζεται η γονεϊκή επάρκεια και αποτελεσματικότητα με τον γονεϊκό σεξουαλικό προσανατολισμό. Στην Αγγλία από το 2008 το Human Fertilisation and Embryology Act προστατεύει τους ανθρώπους από διακρίσεις που γίνονται σε βάρος τους εξαιτίας του σεξουαλικού τους προσανατολισμού και οι δυο σύντροφοι σε ομόφυλο ζευγάρι έχουν ίσα νομικά δικαιώματα με το παιδί που γεννιέται. Ωστόσο, τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα μπορεί να βιώνουν ακόμα σε αυτές τις χώρες διακρίσεις σε βάρος τους. Κοινωνικοί, πολιτικοί, οικονομικοί (δεν υπάρχει σε κάθε περίπτωση κάλυψη της θεραπείας από τον ασφαλιστικό φορέα) και νομικοί παράγοντες επηρεάζουν επιπλέον και σημαντικά την εμπειρία των ΛΟΑΤΚΙ ζευγαριών κατά τη θεραπεία γονιμότητας που επιλέγουν – ο σύμβουλος υπογονιμότητας γνωρίζει τα ιδιαίτερα ζητήματα που προκύπτουν σε αυτήν την περίπτωση και τα οποία δεν αφορούν την υπο-γονιμότητα per se.
Η διεθνής κοινότητα έχει μετακινηθεί από το ΑΝ έχουν δικαίωμα πρόσβασης σε θεραπείας γονιμότητας ΛΟΑΤΚΙ άτομα στο ΠΩΣ θα έχουν την καλύτερη δυνατή αντιμετώπιση και θεραπεία καθώς κινούνται σε ένα θεραπευτικό πλαίσιο που σχεδιάστηκε με ετερόφυλα (και μάλιστα παντρεμένα!) ζευγάρια κατά νου! Αρκεί να δει κανείς τις φόρμες που χρειάζεται να συμπληρώσουν και τις επιλογές στα «κουτάκια» που υπάρχουν…
Η κατάσταση στην Ελλάδα
Στην χώρα μας η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή είναι επιλογή μόνον για ετερόφυλα ζευγάρια, παντρεμένα ή σε σύμφωνο συμβίωσης, είτε σε μόνες γυναίκες (Ν.3305/2005 Α’ 17, Εφαρμογή της Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής). Εάν δηλαδή ένα ζευγάρι γυναικών με σύμφωνο συμβίωσης θελήσει να αποκτήσει παιδί μέσω της χρήσης δότη σπέρματος, αυτό το απαγορεύει ο νόμος. Το σύμφωνο συμβίωσης δεν περιλαμβάνει την τεκνοθεσία για ομόφυλα ζευγάρια. Το ίδιο ισχύει για τα ζευγάρια ανδρών καθώς και στην περίπτωση που ένας μόνος άνδρας θέλει να αποκτήσει δικό του βιολογικά παιδί όπου δεν του επιτρέπεται η παρένθετη μητρότητα. Προβλήματα παρουσιάζει επίσης και η νομική αναγνώριση του παιδιού το οποίο κατοχυρώνεται θεσμικά μόνο με την βιολογική του μητέρα. Στα ομόφυλα ζευγάρια επιτρέπεται μόνον η αναδοχή!
Τα επιστημονικά δεδομένα
Ο κύριος όγκος ερευνητικών δεδομένων αφορά λεσβίες γυναίκες καθώς είναι αυτές που προσφεύγουν κυρίως στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή για να αποκτήσουν παιδί και λιγότερο οι gay άνδρες. Με βάση έγκυρες και μακροχρόνιες έρευνες τα παιδιά που ανήκουν σε ΛΟΑΤΚΙ οικογένειες δεν παρουσιάζουν καμία «παρέκκλιση» (η αναφορά της λέξης ανήκει στον υπουργό δικαιοσύνης) και καμία δυσκολία στην ψυχοσυναισθηματική τους ανάπτυξη. Η ποιότητα και η επάρκεια στον γονεϊκό ρόλο δεν συνδέεται με κανέναν τρόπο με τις ΛΟΑΤΚΙ ταυτότητες των γονέων. Οι ΛΟΑΤΚΙ γονείς μπορούν να προσφέρουν εξίσου το πλαίσιο για μια υγιή ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών τους όσο και οι ετερόφυλοι αλλά και μόνοι γονείς (Farr & Patterson, 2013, Golombok et al., 2014, Farr, 2017, Boss et al., 2018). Είναι άλλες οι ποιότητες και το πλαίσιο που συμβάλλει θετικά και ενισχύει την ανάπτυξη ενός παιδιού (κάλυψη βασικών αναγκών, ασφάλεια, σταθερότητα, συνέπεια γονεϊκών πρακτικών, συναισθηματική εγγύτητα, υποστήριξη, εκπαίδευση, κοινωνικά ερεθίσματα, συναισθηματική στήριξη).
Τα παιδιά των ΛΟΑΤΚΙ οικογενειών δεν είναι πλέον «αόρατα» (Ε.-Ο. Χρηστίδη, 2020). Πολλά εξάλλου είναι ήδη ενήλικες! Οι έρευνες έχουν από καιρό μετακινηθεί προς την βιωμένη εμπειρία αυτών των παιδιών και μάλιστα προς την διερεύνηση των στοιχείων που συμβάλλουν θετικά στην ανάπτυξή τους. Οι επιβαρυντικές εμπειρίες τους δεν προέρχονται από την οικογένειά τους αλλά από τις διακρίσεις που γίνονται σε βάρος τους από το κοινωνικό πλαίσιο, από εμάς! Στην χώρα μας, εκτός από τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ γονέων, παραβιάζονται και τα δικαιώματα των παιδιών τους (π.χ. στερούνται την νομική σύνδεση με τους γονείς τους).
Οι ΛΟΑΤΚΙ υποψήφιοι γονείς που φτάνουν να ζητήσουν βοήθεια από εμάς ως προς τον ρόλο και την στάση τους, χρειάζονται ενίσχυση για να μεγαλώσουν ανθεκτικά παιδιά με ασφάλεια και ηρεμία – παρά το άγχος τους για τις κοινωνικές δυσκολίες – σε ένα κόσμο έντονων διακρίσεων σε ζητήματα σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου. Δεν έχουμε φτάσει στην πλήρη θεσμική αναγνώριση των ΛΟΑΤΚΙ οικογενειών ακόμα. Ωστόσο, για τα παιδιά τους χρειάζεται να δημιουργήσουν πλαίσια όπου θα βιώνουν στήριξη, σεβασμό και αποδοχή. Οι ΛΟΑΤΚΙ γονείς δε χρειάζεται να αποδεικνύουν (ούτε και εμείς να αναζητάμε, βέβαια) ότι είναι «τέλειοι» γονείς για να αντιπαρέλθουν την διάκριση και την ομοφοβία. Χρειάζεται απλά να αγαπούν τα παιδιά τους! Όπως όλοι μας…
